PV: Thưa bà, hầu hết các vụ lũ quét, sạt lở đất đều rất bất ngờ. Việt Nam có đủ năng lực để có thể dự báo trước được lũ quét, sạt lở đất hay không?
Bà Đặng Thanh Mai: Lũ quét, sạt lở đất là loại hình thiên tai diễn ra trong quy mô rất hẹp, không nhìn thấy được quá trình diễn biến. Do đó, cơ quan KTTV thường cảnh báo nguy cơ thay vì dự báo như các loại thiên tai khác như bão, lũ, hạn hán.
Việc cảnh báo lũ quét, sạt lở đất chi tiết đến từng khu vực nhà dân, thôn bản để giảm thiểu các thiệt hại về người và tài sản vẫn luôn là thách thức không chỉ của riêng Việt Nam mà ngay cả với những nước có trình độ khoa học công nghệ phát triển như Nhật Bản, Mỹ... Với công nghệ hiện nay, thế giới chưa thể dự báo được lũ quét, sạt lở đất sẽ xảy ra tại vị trí cụ thể và trong thời điểm cụ thể trong ngày. Chỉ có khả năng cảnh báo nguy cơ xảy ra lũ quét, sạt lở đất trong một khu vực nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định, ví dụ trong 2 ngày tới khu vực có mưa lớn, và cảnh báo được đưa ra cần đề phòng nguy cơ lũ quét, sạt lở đất có thể xảy ra bất kỳ thời điểm nào trong 2 ngày đó, chứ chưa thể khẳng định xảy ra vào phút nào, giờ nào trong ngày. Sau đó các bản tin sẽ liên tục được cập nhật với các khu vực cụ thể hơn.
Bà Đặng Thanh Mai, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Khí tượng thủy văn, Bộ Tài nguyên và Môi trường
Trong những năm qua, cơ quan khí tượng thủy văn luôn đặc biệt quan tâm đến tăng cường năng lực cảnh báo lũ quét, sạt lở đất. Nhìn nhận tổng quan về công nghệ dự báo, chúng ta đã áp dụng các công nghệ hiện đại của thế giới như sử dụng các sản phẩm cảnh báo lũ quét hiện đại bậc nhất trên thế giới của Hoa Kỳ (SeAFFGS) làm công cụ hỗ trợ cảnh báo. Hiện nay, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia đã xây dựng hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất theo thời gian thực chi tiết đến cấp xã tại địa chỉ http://luquetsatlo.nchmf.gov.vn/. Triển khai cảnh báo tức thời các vị trí mưa lớn, có nguy cơ đặc biệt cao xuất hiện lũ quét sạt lở đất trên cơ sở giám sát mưa tự động, ảnh ra đa thời tiết, ảnh vệ tinh cực phân giải cao. Hệ thống cho phép cảnh báo trước từ 3 - 6 giờ, thậm chí trong một số trường hợp có thể cảnh báo trước đến 12 giờ. Người dân và các cơ quan chức năng có thể truy cập để biết khu vực đang sinh sống có nằm trong vùng cảnh báo với mức độ khác nhau được thể hiện rõ trên bản đồ thông qua các màu sắc để cảnh báo các cấp độ nguy cơ lũ quét, sạt lở đất.
Đối với các gia đình, người dân nằm trong vùng nguy cơ cao của lũ quét sạt lở đất, ứng phó với lũ quét sạt lở đất thường theo phương châm “phòng hơn chống”. Người dân cần chủ động, cảnh giác phát huy các kiến thức, kinh nghiệm địa phương, đồng thời quan tâm cập nhật các thông tin dự báo, cảnh báo. Nhờ chủ động, cảnh giác và kinh nghiệm của người bản địa trong phòng, chống sạt lở đất, 17 hộ dân trong khu vực sạt lở ở thôn Kho Vàng, xã Cốc Lầu, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai đã thoát nạn khi chủ động di chuyển đến nơi an toàn.
Với công nghệ hiện nay, chỉ có khả năng cảnh báo nguy cơ xảy ra lũ quét, sạt lở đất trong một khu vực nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định
PV: Mưa lớn luôn là nguyên nhân kích hoạt lũ quét, sạt lở đất. Các địa phương cần chú trọng vấn đề gì khi theo dõi dự báo, cảnh báo mưa để chủ động ứng phó, thưa bà ?
Bà Đặng Thanh Mai: Thông tin quan trắc mưa là hết sức quan trọng, góp phần cung cấp các thông tin trực tiếp để nhận định nguy cơ trượt lở, lũ quét. Tuy nhiên, thông tin về lượng mưa chưa phải là đủ. Ngoài dữ liệu mưa quan trắc mưa thực tế cần các thông tin dự báo mưa. Các ngưỡng mưa gây lũ quét và sạt lở tại các địa điểm. Bộ dữ liệu, bản đồ hiện trạng, bản đồ phân vùng nguy cơ, phân vùng rủi ro do sạt lở đất, lũ quét tỷ lệ lớn (1:10000, 5000 hoặc 2000) hơn cũng hết sức quan trọng.
Chính phủ mới có phê duyệt quyết định đề án cảnh báo sớm sạt lở đất, trong đó có nhiệm vụ lập bản đồ phân vùng rủi ro tỉ lệ 1:10.000 và lớn hơn cho hơn 1.500 xã thuộc khu vực rủi ro cao. Hiện nay, Đề án này đang được Bộ TN&MT phối hợp với các địa phương tích cực thực hiện. Còn hiện tại chúng ta chưa có được bản đồ tỉ lệ lớn như vậy mà đang sử dụng bản đổ tỷ lệ 1/50.000, thể hiện các khu vực có nguy cơ xảy lũ quét, sạt lở đất khi có yếu tố kích hoạt. Thông thường bản đồ này sẽ được sử dụng trong công tác quy hoạch và xác định các khu vực an toàn phục vụ công tác tái định cư, di dân.
Đối với thông tin cảnh báo hàng ngày thì phải dựa trên phân tích mưa đã qua, mưa dự báo, độ ẩm đất hiện tại và chồng chập với bản đồ phân vùng rủi ro để xác định các ngưỡng mưa tương ứng với các mức nguy cơ lũ quét, sạt lở đất để cảnh báo. Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh lại là có những yếu tố chúng ra chưa quan sát được thường xuyên như sự cố nghẽn dòng thì sẽ khó để cảnh báo. Thực tiễn cho thấy, đây là nguyên nhân gây ra những trận lũ quét, lũ bùn đá kèm theo sạt lở nghiêm trọng những năm vừa qua ở miền Trung, miền Bắc. Từ mấy năm qua, Ban chỉ đạo Quốc gia phòng chống thiên tai đã có sáng kiến lập đội xung kích phòng chống thiên tai cấp thôn xã, với nhiệm vụ rất quan trọng là rà soát các điểm nguy cơ sạt lở, nghẽn dòng trước, sau mỗi thiên tai để cảnh báo cho bà con. Và thực tế giải pháp đơn giản này đã mang lại rất nhiều hiệu quả trong các đánh giá tổng kết công tác hàng năm.
Hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất của Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia có thể cảnh báo trước từ 3 - 6 giờ, thậm chí trong một số trường hợp có thể cảnh báo trước đến 12 giờ.
PV: Cơ quan khí tượng thủy văn hiện đang triển khai các giải pháp gì để có thể cảnh báo sớm lũ quét, sạt lở đất theo thời gian thực, thưa bà?
Bà Đặng Thanh Mai: Để cảnh báo sớm theo thời gian thực, từ năm 2023, cơ quan khí tượng thủy văn đang bước đầu triển khai Hệ thống thông tin cảnh báo nguy cơ lũ quét, sạt lở đất thời gian thực, chi tiết đến cấp xã tại địa chỉ http://luquetsatlo.nchmf.gov.vn/. Người dân và các bộ ngành hoàn toàn có thể truy cập để biết khu vực đang sinh sống có nằm trong vùng cảnh báo với mức độ khác nhau. Trong các đợt mưa lũ trước đây cũng như đợt mưa bão số 3 vừa qua, các thông tin cảnh báo đã được đưa trên trang web của cơ quan khí tượng thủy văn, chuyển cho các cơ quan truyền thông và có gửi cho cơ quan phòng chống thiên tai các địa phương có nguy cơ cao. Tổng cục Khí tượng thủy văn cũng đã phối hợp với cơ quan truyền thông để cập nhật thông tin nhanh, kịp thời cho người dân.
Tuy nhiên, để đảm bảo việc thông tin đồng bộ, liên thông các Bộ, ngành, địa phương thì đòi hỏi cần tiếp tục phát triển tiếp về hạ tầng dữ liệu, năng lực lưu trữ và tính toán; xây dựng cơ sở dữ liệu các vùng nguy cơ cao và chia sẻ thông tin liên thông...
Hiện nay quan trắc mưa đã cơ bản tự động hoá và chúng ta có thể theo dõi thông qua nhiều ứng dụng khác nhau. Điều quan trọng là hầu hết các dữ liệu quan trắc hiện nay đã được tích hợp vào hệ thống thông tin cảnh báo nguy cơ lũ quét, sạt lở đất thời gian thực. Quan trọng hơn nữa là thông tin dự báo 3-6 giờ tới có mưa, mưa như thế nào cũng được tích hợp trong hệ thống nên người dân cần đặc biệt quan tâm đến thông tin cảnh báo từ hệ thống này.
Đối với một số vùng mật độ quan trắc mưa chưa đủ dày, hạn chế thông tin quan trắc cũng có thể bù đắp dữ liệu bằng các phương pháp có tính khoa học như sử dụng dữ liệu ra đa, vệ tinh.
Nguy cơ sạt lở, lũ quét được thể hiện rõ trên bản đồ thông qua các màu sắc.
Trong quy hoạch mạng lưới trạm khí tượng thủy văn quốc gia quốc gia và quy hoạch phát triển mạng lưới trạm chuyên dùng của các địa phương, dự kiến từ nay đến năm 2030, khoảng 30-50% số trạm đo mưa sẽ được bổ sung và qua đó sẽ phát huy hiệu quả hơn trong việc theo dõi, cảnh báo lũ quét, sạt lở đất.
Dự báo từ nay cho đến cuối năm sẽ còn có nhiều đợt mưa lớn, mưa bất thường, cực đoan, mưa lớn cục bộ xuất hiện trên khu vực vùng núi phía Bắc, khu vực Miền Trung và Tây nguyên. Nguy cơ lũ quét, sạt lở đất vẫn hiện hữu và rình rập. Nhân dân nằm trong vùng nguy cơ cao xuất hiện lũ quét sạt lở đất cần thường xuyên theo dõi các dự báo thời tiết, mưa và các cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thông qua hệ thống http://luquetsatlo.nchmf.gov.vn/.
Qua hệ thống này cho biết có thể biết được nguy cơ được thể hiện rõ trên bản đồ thông qua các màu sắc: Nếu là màu vàng sẽ cần phải chú ý đến bản tin cập nhật tiếp theo để chủ động ứng phó. Nếu là màu đỏ, cần phải lưu ý không hoạt động hay di chuyển gần khu vực đồi núi có nguy cơ sạt lở ở xã phường, thôn bản mình. Nếu là màu tím có nghĩa mưa còn tiếp diễn, nguy cơ sạt lở cao và cần phải di dời đến khu vực an toàn ngay.Để cảnh báo các cấp độ nguy cơ lũ quét, sạt lở đất và có các biện pháp phòng tránh giảm nhẹ thiệt hại, cần tuân thủ các hướng dẫn, chỉ đạo của địa phương và cơ quan chỉ đạo các cấp.
PV: Trân trọng cảm ơn bà!
Theo Cổng TTĐT Bộ Tài nguyên và Môi trường
